Etholiad Cyffredinol 2024
Cyn yr Etholiad Cyffredinol ar 4 Gorffennaf 2024, rydym yn galw ar Lywodraeth nesaf y DU i gyflwyno polisïau ymarferol i sicrhau bod pobl hŷn yng Nghymru yn cael y profiad gorau o’u bywydau yn ddiweddarach.
Mae tua 1,300,100 o bobl yng Nghymru yn hŷn na 50 oed. Tybiwyd bod y boblogaeth gyfan tua 3 miliwn mae nifer y bobl dros 50 oed tua 42% o’r boblogaeth gyfan. Mae tua 662,000 o bobl yn 65 oed neu’n hŷn. Mae disgwyl i nifer y bobl sy’n 65 oed neu’n hŷn gynyddu i 18% rhwng canol 2021 a 2031 a disgwylir i nifer y bobl sy’n 75 oed neu’n hŷn gynyddu 24% yn ystod yr un cyfnod.
Rydyn ni angen i lywodraethau ystyried sut mae’r boblogaeth yn mynd i newid, a sicrhau bod eu polisïau’n adlewyrchu hyn.
Gwella hawliau pobl hŷn a herio gwahaniaethu ar sail oedran
Mae gwahaniaethu ar sail oedran yn endemig yn ein cymdeithas. Mae gwahaniaethu ar sail oedran yn golygu nad yw barn pobl hŷn yn cael ei gynnwys na’i glywed gan y sawl sy’n gwneud penderfyniadau, ac nid yw eu hanghenion yn cael eu deall yn iawn. Mi wnaeth y pandemig ddangos nad oes gan y Llywodraeth wybodaeth na dealltwriaeth ddigonol o anghenion pobl hŷn, a gall penderfyniadau effeithio ar bobl hŷn mewn ffordd negyddol.
Yn ein harolwg cenedlaethol o bobl hŷn yng Nghymru (2023), dywedodd mwy nag 1 ymhob 10 o bobl hŷn eu bod wedi dioddef gwahaniaethu ar sail oedran.
Rydyn ni’n galw ar Lywodraeth y DU i
- Orfodi’r gyfraith gwahaniaethu ar sail oedran bresennol a darparu canllawiau i sicrhau bod cyflogwyr yn trin gweithwyr hŷn yn deg
- Cymryd camau i fynd i'r afael â gwahaniaethu yn y farchnad lafur
- Gwella'r Cynllun Iawndal Windrush a throsglwyddo ei weinyddiaeth i gorff annibynnol
- Gweithredu Adran 14 o'r Ddeddf Cydraddoldeb a fyddai'n mynd i'r afael â'r gwahaniaethu deuol y mae llawer o bobl hŷn yn ei wynebu o ganlyniad i nodweddion gwarchodedig eraill
- Cymryd camau i sicrhau bod gan ofalwyr di-dâl mwy o ddiogelwch a hyblygrwydd yn y gweithle
- Sicrhau bod gan fusnesau, y cyfryngau, sefydliadau'r trydydd sector a grwpiau cymunedol system gymorth a pholisïau ar waith i sicrhau bod pobl hŷn yn teimlo eu bod yn cael eu cynnwys a'u cynrychioli mewn cymdeithas
- Cefnogi creu Confensiwn Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Pobl Hŷn a fyddai'n helpu i sicrhau bod pob person hŷn ledled y byd yn cael ei drin yn gyfartal mewn cymdeithas.
Mynd i'r afael â thlodi ymhlith pensiynwyr
Mae incwm digonol yn darparu urddas a diogelwch, ac yn helpu pobl i aros yn annibynnol ac yn heini. Mae cartref cynnes, bwyd maethlon, pleserau bach achlysurol a’r gallu i deithio o gwmpas yn hanfodol i iechyd a llesiant, gan helpu pobl hŷn i wneud y gorau o’u bywydau. Dyma’r profiad ddylai pob person hŷn ledled Cymru fod yn mwynhau.
Mae cymhlethdodau'r system fudd-daliadau yn golygu nad yw llawer o bobl hŷn yn hawlio eu hawliau llawn. Mae Age Cymru’n darparu gwasanaethau gwybodaeth a chyngor er mwyn helpu pobl hŷn i gael mynediad at eu hawliau, ond ni ddylai cyrraedd y cymorth proffesiynol hwnnw fod mor anodd. Mae’n rhaid symleiddio'r broses.
Rydym yn galw ar Lywodraeth nesaf y DU i
- Ymrwymo i'r Clo Triphlyg drwy gydol cyfnod y Senedd nesaf
- Cynyddu'r nifer sy'n manteisio ar fudd-daliadau, gan gynnwys Credyd Pensiwn, drwy gyhoeddusrwydd a newidiadau mwy sylfaenol fel bod llai o ddibyniaeth ar bobl hŷn yn gorfod llenwi ffurflenni hir a defnyddio systemau cymhleth er mwyn hawlio eu hawliau
- Sicrhau bod buddion digonol i dalu costau hanfodol i bob grŵp a'u bod yn cynyddu bob blwyddyn, o leiaf yn unol â phrisiau cynyddol
- Peidiwch â chodi Pensiwn y Wladwriaeth eto oni bai bod disgwyliad oes yn cynyddu, bod anghydraddoldebau'n lleihau, a bod system o gymorth ariannol ar waith ar gyfer y rhai sy'n ei chael hi'n anodd neu'n amhosibl gweithio tan oedran Pensiwn y Wladwriaeth, am resymau fel salwch a chyfrifoldebau gofalu
- Gwella’r gefnogaeth pan mae unigolyn hŷn yn dychwelyd i’r gwaith
- Newid y rheolau fel bod Pensiwn y Wladwriaeth y DU yn cynyddu bob blwyddyn ym mhob gwlad - ar hyn o bryd mae tua dwy ran o bump o'r 1.1 miliwn o bensiynwyr sy'n byw dramor yn derbyn pensiwn 'wedi'i rewi', sy'n golygu nad yw’n cynyddu.
Rheoli arian
Mae angen i bobl hŷn fedru rheoli eu harian yn hawdd er mwyn byw’n hyderus. P’un a’u bod nhw ar-lein ai peidio mae angen eu bod nhw’n ddiogel rhag sgamiau, a’u bod nhw’n teimlo eu bod nhw’n medru mwynhau eu pensiwn preifat a chynilion eraill.
Rydym yn galw ar lywodraeth nesaf y DU i
- Ddiwygio Deddf Gwasanaethau a Marchnadoedd Ariannol 2023 er mwyn diogelu gwasanaethau bancio wyneb yn wyneb yn ogystal â diogelu mynediad at arian parod
- Gweithio gyda'r diwydiant bancio ar y gwaith parhaus o gyflwyno Hybiau Bancio a diogelu gwasanaethau bancio lleol nes bod gwasanaeth newydd ar waith
- Diogelu mynediad at nwyddau hanfodol a gwasanaethau i ddefnyddwyr sy'n dibynnu ar arian parod drwy sicrhau bod manwerthwyr yn parhau i'w dderbyn
- Yn ei gwneud yn ofynnol i gwmnïau technoleg a darparwyr gwasanaethau telathrebu weithredu ar eu hymrwymiadau o dan eu siarteri priodol a'r Ddeddf Diogelwch Ar-lein drwy sicrhau eu bod yn digolledu dioddefwyr sgamiau os gwnaeth y twyll ddigwydd ar eu platfformau
- Cyflwyno diwygiadau i dwyll sy'n canolbwyntio ar atal ac ar gefnogi dioddefwyr, a ariennir drwy ddatgloi'r enillion a ddaeth o droseddu
- Cynnal adolygiad bob 10 mlynedd o'r diwygiadau 'rhyddid dewis' ac, os oes angen, cymryd camau fel bod pobl yn cael y gorau o’u cynilion pan maent yn ymddeol
- Diwygio ymrestru awtomatig er mwyn helpu pawb i gynilo digon ar gyfer eu hymddeoliad.
Diogelu defnyddwyr
Yn 2023, adroddwyd bod 40% o'r holl droseddau a adroddir yng Nghymru a Lloegr yn dwyll, gydag amcangyfrifiad o 3.2 miliwn o ddigwyddiadau'n digwydd bob blwyddyn. Mae llai nag un o bob saith achos o dwyll yn cael eu hadrodd i'r heddlu neu Action Fraud.
Mae arolwg blynyddol Age Cymru’n dangos bod diogelu defnyddwyr yn bryder cynyddol ymhlith pobl hŷn.
Rydym yn galw ar Lywodraeth nesaf y DU i
- Ddatblygu ymgysylltiad mwy eang sy’n targedu pobl hŷn er mwyn eu dysgu sut i adnabod ac adrodd am dwyll
- Cymryd camau i wella cynhwysiant ariannol pobl hŷn, gan gynnwys trwy fynediad at wasanaethau bancio personol ac addysg ddigidol
- Creu cysylltiadau cryfach rhwng gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, cyrff rheoleiddio, elusennau a'r heddlu, er mwyn mynd i'r afael â thwyll a sicrhau bod modd adnabod, amddiffyn a chefnogi dioddefwyr hŷn yn llwyddiannus
- Gorfodi cwmnïau technoleg a darparwyr gwasanaethau telathrebu i weithredu mesurau mwy ataliol er mwyn rhyng-gipio ac atal twyll
- Mynd i'r afael â'r argyfwng cynyddol o unigrwydd ac arwahanrwydd ymhlith pobl hŷn.
Ni ddylai pobl hŷn all-lein gael eu hanwybyddu
Yng Nghymru, nid oes gan 31% o bobl dros 75 oed fynediad i'r rhyngrwyd yn eu cartrefi, ac nid yw 33% o bobl dros 75 oed yn defnyddio'r rhyngrwyd.
Mae'r newid i 'ddigidol yn gyntaf' yn broblem fawr i bobl hŷn sydd all-lein, gan danseilio eu gallu i fyw'n annibynnol ac yn hyderus gartref. Mae'n anodd iddynt gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus a gwasanaethau preifat fel bancio. Maent hefyd yn wynebu costau uwch, yn ei chael hi'n anodd cael gwybodaeth, ac mae hi bron yn amhosibl cysylltu â chwmnïau neu gyrff cyhoeddus.
Rydyn ni’n galw ar Lywodraeth y DU i
- I’w gwneud hi’n ofynnol i bob gwasanaeth cyhoeddus a chyfleustodau cyhoeddus sicrhau bod ffordd fforddiadwy o’u cysylltu, sy’n all-lein ac sy’n hawdd i’w ddefnyddio
- Yn ei gwneud hi’n ofynnol i gwmnïau telathrebu sicrhau nad oes unrhyw un yn cael ei adael heb ffôn sy'n gweithio na'r gallu i gael mynediad at wasanaethau TG.
Cadw’n gynnes yn y cartref
Mae amcangyfrifon tlodi tanwydd yng Nghymru’n nodi bod aelwydydd sy’n wynebu tlodi tanwydd yn gartrefi i bobl hŷn yn gyffredinol. Mae cadw'n gynnes yn hanfodol er mwyn byw bywydau cyfforddus, diogel, hapus ac iach, ond mae llawer o bobl hŷn yng Nghymru yn byw mewn cartrefi sy'n annioddefol o oer yn y gaeaf, ac yn ddrud i'w gwresogi.
Rydyn ni’n galw ar Lywodraeth y DU i
- Ariannu cytundeb ynni wedi’i dargedu, neu ‘tariff cymdeithasol’, sy’n rhoi disgownt sylweddol i gostau ynni pobl o bob oedran sydd ar incwm isel neu gymedrol
- Ehangu a gwella inswleiddio ledled y DU, yn ogystal â chyflwyno cynlluniau gwella systemau gwresogi, gan roi blaenoriaeth i bobl ar incwm isel sydd ag anghenion gwresogi cynyddol
- Ehangu’r gwaharddiad ar osod mesuryddion rhagdalu gorfodol, gan ymestyn y gwaharddiad o bobl dros 75 i gynnwys pawb dros oedran Pensiwn y Wladwriaeth
- Creu un Rhestr Blaenoriaeth Gwasanaethau ar gyfer yr holl gyfleustodau.
Yr Iaith Gymraeg
Mae data a gasglwyd gan Gyfrifiad 2021 yn dangos bod 116,788 o bobl dros 60 oed yn medru siarad Cymraeg, a bod tua 21,000 o bobl hŷn yn teimlo’n fwy hyderus wrth siarad Cymraeg. Mae’n bwysig bod busnesau o fewn y sector gyhoeddus a’r sector breifat yn cynnig gwasanaethau drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg.
Rydyn ni’n galw ar Lywodraeth y DU i
- I weithio ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru er mwyn sicrhau bod sefydliadau yn cadw at Ddeddf yr Iaith Gymraeg
- I sicrhau bod banciau a sefydliadau cyllidol yn gwneud yn siŵr bod cwsmeriaid yn medru defnyddio peiriannau arian gan ddefnyddio’r ddwy iaith, a bod gwasanaethau dros y ffôn ar gael yn y ddwy iaith.